Długi dzień w biurze, telefon dzwoni raz po raz, między dwoma spotkaniami masz czas najwyżej na kęs kanapki. Aż nagle w drzwiach staje przełożony, każąc Ci się pospieszyć. To zrozumiałe, jeśli wieczorem czujesz się całkowicie wyczerpany. Jednak niepokojące jest to wtedy, gdy wyczerpanie staje się stanem permanentnym. W poniższym artykule pokazujemy oznaki, kiedy należy podjąć działania i jak firmy mogą zapobiec „wypaleniu” swoich pracowników.
Prawdopodobne przyczyny wypalenia – i objawy, na które należy zwrócić uwagę
W naszym nowoczesnym społeczeństwie nastawionym na wydajność stała dyspozycyjność, duże obciążenie pracą i ogromna presja w pracy stawiają wysokie wymagania w zakresie odporności fizycznej i psychicznej. W niektórych firmach brakuje pozytywnej informacji zwrotnej dla pracowników, a czasem nieodpowiednia jest sama organizacja pracy i spójność zespołu. Niejasne struktury, zakres obowiązków i odpowiedzialności mogą również nadwyrężać odporność psychiczną do tego stopnia, że prowadzi to do przewlekłego wyczerpania.
Oprócz takich zewnętrznych czynników pewną rolę mogą odgrywać także cechy osobowości i osobiste nastawienie: Na ryzyko wystąpienia wypalenia w dużej mierze narażają się na przykład osoby będące perfekcjonistami i same sobie stawiające wysoko poprzeczkę. Niektórzy ludzie mają również trudności z sensownym usystematyzowaniem swoich licznych mniejszych i większych zadań. Wynikające z tego nadmierne wymagania mogą negatywnie odbijać się na zdrowiu. Wydajność jest uważana w świecie pracy za kluczową kompetencję. Jednak osoby, które regularnie przeceniają swoje siły i nie zwracają uwagi na właściwą równowagę między wysiłkiem a odpoczynkiem, w końcu kiedyś wyczerpią swoje rezerwy energetyczne. Wówczas osoby, których to dotyka, cierpią z powodu objawów fizycznych i psychicznych. Różnią się one w zależności od osoby. To z kolei często utrudnia rozpoznanie przewlekłego wyczerpania, które może skutkować długimi okresami cierpienia.
Niemniej jednak istnieją pewne typowe objawy; na wypalenie mogą wskazywać następujące oznaki:
- Ciągłe zmęczenie i wyczerpanie: Osoby dotknięte tym problemem często czują się przytłoczone codziennymi zadaniami i tęsknią za odpoczynkiem. Jednak przerwy w pracy nie spełniają już w ich przypadku swojego zadania. Wyłączenie się po pracy staje się coraz trudniejsze, mogą też wystąpić zaburzenia snu.
- Błędy i brak koncentracji: Spada wydajność, przez co wkrada się coraz więcej błędów. We znaki daje się niepokój fizyczny i psychiczny. Osoby takie często reagują niespokojnie lub agresywnie, nawet z błahej przyczyny.
- Poczucie braku sensu: Motywacji i radości brakuje nie tylko w pracy, ale także w życiu prywatnym. Osoby, których dotyczy problem, rezygnują np. z hobby, które uprawiały przez długi czas, coraz bardziej się wycofują i unikają prywatnych spotkań. Nie widzą już żadnego sensu w swojej pracy i czasie wolnym, co może prowadzić do rozpaczy i beznadziei.
Burnout Check – Czy wyczerpanie i wypalenie dotyczy również Ciebie?
Poniższy autotest nie stanowi naukowej diagnozy i w żaden sposób nie zastępuje wizyty u lekarza, ale ma służyć jako szybka pomoc we wstępnej ocenie, czy problem ten może dotyczyć również Ciebie.
- Praca nie sprawia mi już po prostu żadnej radości.
- Nawet proste zadania sprawiają mi sporą trudność, niełatwo mi się pozbierać i odczuwam brak koncentracji.
- Mój przełożony lub współpracownicy nie doceniają mojej pracy, niemal nie otrzymuję pozytywnych informacji zwrotnych.
- Kiedy wieczorem myślę o następnym dniu, bardzo się martwię, mam bóle brzucha i zły nastrój.
- Właściwie od dłuższego czasu wszystko mnie stresuje, zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym. Nic mi nie sprawia radości.
Jeśli na niektóre lub wszystkie z tych stwierdzeń odpowiadasz twierdząco, może to świadczyć o przewlekłym wyczerpaniu. Oczywiście nie musi to być prawda – ale najpóźniej teraz warto nabrać czujności i poszukać odpowiedniego wsparcia. Bardzo ważne jest, aby odpowiednio wcześnie porozmawiać o swoich problemach z lekarzem pierwszego kontaktu, który następnie może skierować Cię do odpowiednich specjalistów, takich jak psycholog czy trener personalny.
Wypalenie, wyczerpanie, depresja – brak wyraźnego rozgraniczenia
Pojęcie burnout (ang. wypalenie) opisuje uczucie ciężkiego psychicznego, emocjonalnego i fizycznego wyczerpania – bycia wypalonym. Jednakże wypalenie nie jest diagnozą medyczną. Psychiatrzy i psychologowie nawet częściowo krytykują to pojęcie, twierdząc, że obraz kliniczny odpowiada raczej chorobie depresyjnej, a termin wypalenie gloryfikuje niezdrowe zachowania – ponieważ wypalić się może tylko ten, kto wcześniej się „palił", czyli dał z siebie wszystko.
Termin ten może jednak pomóc niektórym osobom dotkniętym tym problemem pogodzić się z własną sytuacją i poszukać pomocy, ponieważ pójście do psychologa, a zwłaszcza diagnoza „depresja” mogą czasem negatywnie się kojarzyć.
Jednoznaczne odróżnienie wyczerpania, wypalenia i depresji jest trudne, ponieważ ich objawy są podobne. Jedno nie ulega wątpliwości: Uczucie przewlekłego wyczerpania jest dziś bliskie wielu osobom – i coraz więcej osób go doświadcza. Według badania z 2016 roku sześciu na dziesięciu Niemców często lub czasami czuje się zestresowanych. A stres może przyczynić się do tego, że wyczerpanie nabiera przewlekłego charakteru.
Radzenie sobie ze stanami wyczerpania – co powinny robić firmy
Jeśli dana osoba przez długi czas ignoruje opisane powyżej oznaki, może to rodzić dla niej poważne konsekwencje; w najgorszym przypadku pracownicy muszą odpocząć od pracy na dłużej. Dla firm jest to obciążenie zarówno pod względem interpersonalnym, jak i ekonomicznym. Dlatego powinny one odpowiednio wcześnie wspierać pracowników cierpiących na przewlekłe wyczerpanie.
Lepiej zapobiegać niż leczyć
W idealnej sytuacji firmy organizują procesy pracy wraz z promocją zdrowia w miejscu pracy w taki sposób, aby choroby związane z wypaleniem zawodowym w ogóle nie miały miejsca. Pomocne jest również zatrudnienie wystarczającej liczby pracowników do wykonywania zadań oraz rozmieszczenie ich zgodnie ze ich kompetencjami, tak aby nie czuli się ani nadmiernie, ani niedostatecznie obciążeni pracą.
Jeśli przedsiębiorstwa regularnie pytają swoich pracowników o ich sytuację zawodową, to wyczerpanie można rozpoznać już na wczesnym etapie. W przypadku ujawnienia nadmiernych obciążeń osoby odpowiedzialne muszą szczegółowo przeanalizować ich przyczyny i jak najszybciej zareagować – są do tego nawet prawnie zobowiązane. W ramach szkoleń dla kadry kierowniczej należy uświadomić pracownikom wyższego szczebla problemy związane z obciążeniem psychicznym w miejscu pracy. Ważne jest również uwrażliwienie ich na własną odporność fizyczną i psychiczną. Sensowne jest również szkolenie pracowników w zakresie zdrowia psychicznego, na przykład organizując seminaria na temat zarządzania stresem, organizacji czasu, radzenia sobie z konfliktami lub treningi uważności.
Podczas choroby
Jeśli pomimo środków zapobiegawczych pracownik cierpi na stan przewlekłego wyczerpania, wskazane jest – zwłaszcza dla przełożonych i menedżerów personalnych – aby podejść do tematu w sposób niezwykle delikatny. Nie powinni oni w żadnym wypadku stygmatyzować ani wykluczać osób dotkniętych problemem, ale zapewnić im pełne wsparcie. Wsparcie ze strony kolegów z pewnością również może okazać się pomocne, jeśli dana osoba sobie tego życzy.
Powrót do pracy
Jeżeli pracownik jest niezdolny do pracy w sposób ciągły lub powtarzający się przez ponad sześć tygodni w roku, pracodawcy są zobowiązani umożliwić mu powrót do pracy. Zgodnie z kodeksem prawa socjalnego muszą one wyjaśnić, „w jaki sposób można w miarę możliwości przezwyciężyć niezdolność do pracy oraz za pomocą jakich świadczeń lub pomocy można zapobiec ponownej niezdolności do pracy i utrzymać stanowisko pracy”. Kodeks nie określa sposobu, w jaki można to osiągnąć. Ponieważ tak jak indywidualne są przyczyny przewlekłego wyczerpania, tak samo indywidualne muszą być rozwiązania. Często warto w pierwszej kolejności zredukować czas pracy. Ewentualnie dotknięty problemem pracownik może też przejąć inne zadania lub zmienić zespół. Pracownicy i firmy mogą wspólnie zastanowić się, jaki układ będzie najlepszy dla obu stron.
Zapobieganie wypaleniu – zadanie dla wszystkich zaangażowanych
Stan przewlekłego wyczerpania może dotknąć każdego, czy to menedżera, czy pracownika. Rosnąca liczba osób dotkniętych tym problemem powinna zaalarmować firmy i skłonić je do pochylenia się nad nim. Celem nowoczesnego zarządzania zdrowiem w miejscu pracy powinno być zapobieganie przeciążeniu pracowników od samego początku. Każdy pracownik musi najpierw poczuć się odpowiedzialny za swoje własne zdrowie psychiczne. Zwykle jest to bardziej skuteczne, jeśli temat ten jest nakreślony w misji firmy, a osoby odpowiedzialne za zarządzanie odpowiednio wcześnie przedstawią sposoby na przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu. Ważne jest również, aby odpowiednio wcześnie rozpoznać i wyeliminować ewentualne zagrożenia. W końcu bowiem jeśli wyczerpanie staje się stanem permanentnym, stanowi to ogromne obciążenie pod wieloma względami – zarówno dla osób dotkniętych tym problemem, jak i dla samej firmy.
